Texts | Polish text on Dugin and Eurasia | 2002

Łukasz Kobeszko

EURAZJA, GEOPOLITYKA I TRADYCJA POLITYCZNE I IDEOWE KONCEPCJE ALEKSANDRA DUGINA

Aleksander Dugin rozpoczynał swoją karierę jako naukowiec, publicysta i działacz polityczny pod koniec okresu istnienia ZSRR, w trudnym dla ogуłu społeczeństwa rosyjskiego etapie rozpadu Imperium. Ukończył wydział filozofii i historii religii na Uniwersytecie Moskiewskim i zajmował się dalej pracą naukową. Związał się też z powstającym w szybkim tempie rosyjskim obozem narodowym, reprezentowanym mocno w tym czasie przez część byłych działaczy KPZR o nastawieniu antyliberalnym, antyzachodnim i przeciwnych pierestrojce Michała Gorbaczowa, ktуrą słusznie uważali za prуbę rozmontowania imperium radzieckiego i dążenie do okcydentalizacji Rosji. Wśrуd nich był także obecny przywуdca Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej Giennadij Ziuganow. Dugin wraz z kilkoma przyjaciуłmi wydawał wtedy pismo "Zawtra". Jak jednak sam stwierdził w pewnym wywiadzie parę lat pуźniej, postawa wielu ludzi Ziuganowa rozczarowała go, gdyż ich protest przeciwko pierestrojce i pуźniejszym, prozachodnim rządom Jelcyna był powodowany jedynie lękiem przed utratą posiadanych jeszcze resztek wpływуw politycznych i małymi horyzontami myślowymi, wyniesionymi wprost z breżniewowskiej epoki stagnacji, ktуre nie znajdowały miejsca na żadną poważną i głęboką refleksję ideową i polityczną.

W tym też czasie, w 1990 r. ukazała się pierwsza książka Dugina Drogi Absolutu (Puti Absoliuta), ktуra od razu zdobyła sławę i renomę nie tylko w Rosji, ale i w wielu kręgach europejskiej tzw. Nowej Prawicy, reprezentowanej przez takie nazwiska jak Alain de Benoist i Jan Thiriart. Po pierwszej książce przyszły następne, ktуre spotkały się z jeszcze większym zainteresowaniem: Misteria Eurazji (Misterii Jewrazji), Konspirologia, Konserwatywna Rewolucja (Kanserwatiwnaja Riewoliucja), Finis Mundi, Templariusze Proletariatu (Tampliery Praletariata) czy w końcu chyba najsłynniejsza i najczęściej cytowana Podstawy geopolityki (Osnowy gieopolityki) - została ona zalecona jako podręcznik dla studentуw akademii wojskowych przez Sztab Generalny Federacji Rosyjskiej.

W tym czasie Dugin po raz kolejny wikła się w politykę, zakładając wraz z powracającym właśnie z emigracji pisarzem Edwardem Limonowem Partię Narodowo-Bolszewicką, opowiadającą się za syntezą radykalnej lewicy i nacjonalizmu, uzupełnioną subkulturowym wizerunkiem jej "młodych gniewnych" członkуw (urodzonych w większości w latach 70.) i operującą rewolucyjno-anarchistyczną frazeologią, szczegуlnie widoczną w wydawanej w graficznej formie młodzieżowego pisma "Limonka". W tym czasie Dugin prуbował też kandydować do rosyjskiej Dumy, ale otrzymał znikomy procent głosуw, podobnie zresztą jak i Limonow. Podczas gdy ten drugi był zainteresowany raczej politycznymi happeningami, promowaniem poprzez partię własnej twуrczości literackiej i łączenia dobrej zabawy z polityką, Dugin skupił się coraz bardziej na poważnych projektach naukowych i intelektualnych.

Kończył kolejne książki, zaczął redagować poważne politologiczne pisma "Elementy" czy "Miłyj Angieł". Prowadził audycję w radiu Swobodnaja Rassija, a także nawiązał w tym czasie kontakty z doradcą generała Liebiedzia, Gejdarem Dżemalem, ktуry jest wielkim orędownikiem zbliżenia Rosji do państw islamskich. Dugin utworzył wtedy jak na razie dzieło swojego życia, ktуrym jest wydawnictwo Arktogeja, co w wolnym tłumaczeniu oznacza "Ląd na Pуłnocy". Wydawnictwo, formalnie kierowane przez żonę Dugina, rozrasta się szybko do swego rodzaju małego koncernu wydawniczego, zajmującego się nie tylko dystrybucją książek jego własnego autorstwa, ale także pokrewnych czasopism i twуrcуw zagranicznych, szczegуlnie z kręgu Nowej Prawicy, jak rуwnież takich myślicieli jak Juliusz Evola czy Karol Schmitt. Dugin zaczął też kierować Centrum Analiz Metastrategicznych. W końcu, jego drogi z Limonowem rozchodzą się. Dugin przyjmuje za najbardziej celowe budowanie silnej formacji intelektualnej, ktуrą nieco przewrotnie określił mianem "Kulturkampfu". Polegać by to miało według niego na budowie gigantycznego laboratorium pracy umysłowej, włączając w to powstanie uniwersytetu, organizowanie spotkań dyskusyjnych, wydawania książek i czasopism i licznych wykładуw. Kolejną ważna rzeczą jest "swoisty marsz przez instytucje" ludzi podzielających jego poglądy i wchodzenie ich bez zahamowań w świat polityki, mediуw czy ekonomii bez oficjalnego popierania jakiś konkretnych ugrupowań. Dążyć też należy zdaniem Dugina do na razie częściowego, a potem coraz większego przejmowania pomysłуw Arktogeji przez politykуw rosyjskiego i eurazjatyckiego establishmentu. Według rosyjskiego politologa, Arktogeja ma się stać wielkim, multimedialnym projektem ideowym na miarę XXI wieku.

Przedstawione w tytule artykułu trzy słowa są chyba najkrуtszym podsumowaniem koncepcji Aleksandra Dugina. Pisze on na wstępie internetowej strony Arktogeji, że ruch ten to grupa intelektualistуw badających tradycje, religie, kultury i cywilizacje wszystkich narodуw, ze szczegуlnym uwzględnieniem terytorium Eurazji, ktуre jest centrum ich zainteresowania. Grupa ta, badając związki pomiędzy religiami i cywilizacjami świata kontynentalnego, pragnie doprowadzić do odtworzenia odwiecznej, pierwotnej, prehistorycznej i wspуlnej dla ludzi tego regionu Tradycji, rozumianej jako oś trwałych i niezmiennych elementуw, na ktуre właśnie składają się wierzenia, cywilizacje, a także prądy filozoficzne i ideologiczne. Doprowadzi to odbudowania wielkiej Cywilizacji Eurazjatyckiej.

Niewątpliwie największymi dla Dugina wierzeniami tego rejonu są prawosławne chrześcijaństwo i islam, ale zainteresowaniem filozofa cieszą się też hinduizm i wszelkie odmiany myśli ezoteryczno-gnostyckiej, w ktуrych widzi on dziedzictwo istniejącej od wiekуw, choć ukrytej pod parawanem, prawdziwej historii Eurazji.

Schodząc na niższy, ale bardzo istotny stopień rozważań, Dugin proponuje wspуłczesnemu światu myślenie w kategoriach geopolityki (w swoich Podstawach geopolityki Dugin opisał i podsumował większość istniejących na świecie szkуł tej dziedziny wiedzy). Jej wyrazem ma być budowa lądowego i kontynentalnego Imperium Eurazjatyckiego od Wysp Brytyjskich po Władywostok, ktуrego sercem są olbrzymie tereny Azji Środkowej i Syberii (stąd też czasami Dugin nazywa swуj projekt Imperium Syberyjskim, co przypomina koncepcje nieżyjącego już Francuza Jana Thiriarta, ktуry przed śmiercią odwiedził Rosję i Dugina, a także rosyjskich myślicieli z początku XX stulecia - Lwa Gumilowa i księcia Mikołaja Tubieckoja). Z pуłnocy na południe imperium to sięgać by miało od Przylądka Pуłnocnego na Morzu Barentsa do wybrzeży Oceanu Indyjskiego. Sercem tego imperium będzie oczywiście Rosja.

Imperium Eurazjatyckie jako imperium lądowe, o charakterze tradycyjnym, stałym i pierwotnym, ktуrego zdaniem Dugina symbolem jest Ziemia, jest w myśli filozofa wyraźnie przeciwstawione innej cywilizacji - cywilizacji Morza, ktуrą jest kontynent amerykański. Morze to element będący cały czas w ruchu, spoglądający pragmatycznie i realistycznie przed siebie, a więc zwalczający wszelka stałość, odwieczność i tradycję. Dąży też do narzucenia reszcie świata swojej własnej drogi myślenia. Dugin wyraźnie odrzuca tutaj cywilizacyjny paradygmat Feliksa Konecznego, Arnolda Toynbee czy Samuela Huntingtona, dzielący cywilizację według klucza religijnego. Istnieją dla niego w zasadzie tylko dwie głуwne cywilizacje - eurazjatycka i amerykańska. Pojęcie cywilizacji łacińskiej de facto dla Dugina (co jest dość zaskakującym punktem jego poglądуw) nie istnieje samodzielnie, ale jest po prostu częścią składową zachodniej cywilizacji morskiej, na rуwni z protestantyzmem i światopoglądem laickim. Dla Dugina protestantyzm to dziecko katolicyzmu, istniejący obecnie kryzys obydwu wyznań ma swoje korzenie w schizmie ze Wschodem w 1054 r. Dochodzimy tu do trzeciego poziomu myśli filozofa - religii.

Dla Dugina zarуwno protestantyzm, jak i katolicyzm nie są sojusznikami w budowie Imperium Eurazjatyckiego. Lepiej, by Europa Zachodnia przyjęła prawosławie bądź islam. Imperium Eurazjatyckie to konieczność wspуłpracy z tą drugą religią, ktуra jest miła poglądom Dugina i jest w zasadzie dla niego uproszczoną formą prawosławia dla "ludzi Pustyni", czyli dużej części Arabуw i Azjatуw, i tak samo przechowuje szerszą od pojęcia religii Tradycję (powołuje się przy tym na szacunek, jakim darzyli islam Fryderyk II Hohenstauf, Goethe, Nietzsche czy myśliciele chrześcijańscy w wiekach przed wyprawami krzyżowymi).

Dugin deklaruje swoje wielkie przywiązanie do prawosławia, aczkolwiek bliższy jest mu odłam starowiercуw (raskolnikуw), ktуrzy w XVII w. weszli w konflikt z Rosyjskim Patriarchatem na tle zmian liturgicznych i do dzisiaj pozostają w stanie nieuregulowanych z nim stosunkуw. Jednak formalnie Dugin należy do Patriarchatu Moskiewskiego. Filozof nie chce jednak zawężać pojęcia prawosławia li tylko do religii i kultu, ale podobnie jak w islamie czy judaizmie do systemu społeczno-prawnego i Tradycji.

Na kolejne stopnie myśli Dugina składają się wynikające z takiego modelu cywilizacyjno-geopolitycznego konsekwencje ideowe, polityczne i społeczne. Dualistyczny układ cywilizacji na świecie musi prowadzić do nieuchronnego starcia z dwуch zasadniczych powodуw - jedną z naczelnych zasad żywotności cywilizacji jest według Dugina umiejętność ekspansji i agresji. Mogą one przejawiać się bardzo rуżnie - od wojny, działań militarnych i terroryzmu po ekspansję kulturową. Drugim powodem jest to, ze zdaniem filozofa, tylko jedna strona konfliktu może mieć rację.

Antytradycyjna cywilizacja Morza i Zachodu, reprezentowana przez USA i ich sojusznikуw, stara się według Dugina narzucić światu swуj punkt widzenia, a więc globalizm, filozofię kartezjańską i oświeceniową, indywidualistyczny styl życia, kapitalizm, materializm i dominację pierwiastka ekonomicznego w życiu, hierarchię opartą tylko na sile ciała z pominięciem ducha, konformizm i intelektualna stagnację. Mondialistyczną cywilizację atlantycką znakomicie sportretował zdaniem Dugina Karol Popper w książce Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie - gdzie stwierdził, że społeczeństwo wolnego Zachodu cechuje umiłowanie filozofii realistycznej (Arystoteles, Kartezjusz, Kant) w przeciwieństwie do wywodzonej przez niego od Platona aż po Hegla i Marksa filozofii idealistycznej. Filozofii, ktуrą zresztą Popper obwinił o stworzenie gruntu pod niedemokratyczne systemy polityczne. Dugin, korzystając wydatnie z prac tego myśliciela, określa się właśnie jako zdecydowany wrуg zachodniego "społeczeństwa otwartego".

Eurazja i Wschуd to zdaniem Dugina dokładne przeciwieństwo Zachodu - to społeczeństwo Tradycji, a nie demokracji czy "praw człowieka", to przewaga ducha nad materią, kolektywu i wspуlnoty nad jednostką, ekonomicznej rуwności, nacjonalizmu i życiowej aktywności, hierarchii zasług ducha i intelektu a nie ciała i materii. To pierwszeństwo idei, a nie ich praktycznych efektуw.

Dugin oczywiście mocno protestował przeciwko głośnym wojnom USA i ich sojusznikуw przeciwko Irakowi i Jugosławii, uznając je za etapy budowania mondialistycznego rządu światowego.

Ciekawe miejsce w koncepcji filozofa zajmuje Polska. W wywiadzie udzielonym redaktorowi "Frondy" wiosną 1998 r., Rosjanin stwierdził, że nasz kraj jest przykładem wyjątkowego rozdarcia cywilizacyjnego - z jednej strony nasz język, zwyczaje i kultura są słowiańskie, a więc eurazjatyckie, z drugiej strony zawsze poprzez katolicyzm ciążymy ku światowi germańsko-romańskiemu, ktуry łatwo może stać się łupem świata atlantyckiego. Dlatego, najlepszym jego zdaniem rozwiązaniem jest przeorientowanie zarуwno Polski, jak Niemiec (także rozdartych między eurazjatyckie Prusy na pуłnocy i katolicką Bawarię na południu) i katolicyzmu w stronę bardziej bizantyjską (zresztą w tym akurat miejscu zgadza się z Konecznym, a także niektуrymi Niemcami, jak np. Ernestem Niekischem, że Prusy to właśnie cywilizacja wschodnia).

Koncepcja Dugina Wschуd kontra Zachуd to jedna z bardziej znanych "antyzapadnickich" projektуw we wspуłczesnej rosyjskiej myśli politycznej. Dla wielu jest tylko błyskotliwą intelektualnie filozofią dobrą do kawiarnianych dyskusji w ciekawym i nietuzinkowym kręgu osуb. Nie posiada jeszcze jakichś ogromnych wpływуw, mimo, iż ostatnio Dugin jest coraz częstszym gościem rosyjskich mediуw i został jednym z doradcуw przewodniczącego Dumy, Giennadija Sielezniowa. Ostatnie wydarzenia w USA, a także inne, ktуry miały miejsce w ciągu ostatniej dekady, a w ktуrych za sprawą systemu naczyń połączonych, jakim jest świat, uczestniczyła i Eurazja, i Cywilizacja Atlantycka, nie powinny wyłączać z naszego zainteresowania żadnych kierunkуw refleksji geopolitycznej, nawet tych najbardziej kontrowersyjnych.